آوای قلم

قلم و بيان در قرآن
قرآن مجيد درباره‌ء «بيان» جمله‌اي و دربار‌ه‌ء «قلم» هم جمله‌اي دارد. اگر آيات پيرامون قلم و بيان را كنار یکدیگر بگذاريم، استنباط جالبي از آن مي‌شود. وسيله‌ء انتقال علوم و معارف از نسل‌هاي گذشته به نسل‌هاي امروز و عامل ايجاد تمدن بشر، بيان و قلم بوده است و اگر اين دو وسيله از زندگي انسان حذف مي‌شد، نه علوم و معارفي باقي مي‌ماند و نه تمدن و اختراعات و اكتشافاتي. هركس در علوم و فنون زحمتي مي‌كشيد، سرانجام با مرگش آن دستاوردها دفن مي‌شد و چيزي به نام معارف و علوم و تمدن بشري باقي نمي‌ماند.
قرآن کریم وقتي از بيان، سخن مي‌گويد، مي‌فرمايد: «الرَّحْمنُ*عَلَّمَ الْقُرْآنَ*خَلَق اْلإِنْسانَ*عَلَّمَهُ الْبَيانَ»
در این آیه بلافاصله بعد از نعمت آفرينش، نعمت بيان را مطرح می کند. در آغاز بعثت پيغمبراكرم(صلی الله علیه و آله)، قرآن به اين مسأله اشاره مي‌كند: «اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذي خَلَقَ*خَلَقَ اْلإِنْسانَ مِنْ عَلَقٍ*اقْرَأْ وَ رَبُّكَ اْلأَكْرَمُ* الَّذي عَلَّمَ بِالْقَلَمِ *عَلَّمَ اْلإِنْسانَ ما لَمْ يَعْلَمْ». وقتي آيات قلم و آيات بيان را كنار هم مي‌گذاريم، متوجه مي‌شويم اسلام رسالت اصلي را براي قلم قائل شده است:
اولاً: در مورد قلم، كلمه‌ء «ربّ» آمده است و در مورد بيان كلمه‌ء «رحمان». رحمان اشاره به رحمت واسعه‌ء الهي است، اما تربيت، پرورش و تكامل در سايه‌ء صفت ربوبيت پروردگار است كه نسبت به قلم به كار رفته است «رَبُّكَ اْلأَكْرَمُالَّذي عَلَّمَ بِالْقَلَمِ». بنابراين چيزي كه جامعه را پرورش داده و تكامل مي‌بخشد، بيشتر مربوط به قلم است تا بيان و سخن.
درباره‌ء قلم، تكرارهايي كه قرآن مي‌كند (اقرأ، اقرأ) نشان دهنده‌ء اهميت بسيار قلم مي‌باشد در حالي كه درباره‌ء بيان تكراري به آن شكل نيامده است. از همه مهم‌تر اينكه درباره‌ء بيان مي‌گويد: «عَلَّمَهُ الْبَيانَ» بيان را به انسان ياد داد ولي در مورد قلم مي‌گويد: «الَّذي عَلَّمَ بِالْقَلَمِ».قلم جهت برطرف كردن جهل بشر، ابزار تعليم شد. «عَلَّمَ اْلإِنْسانَ ما لَمْ يَعْلَمْ» اكثريت مطلق علوم و دانش‌هاي بشري در سايه‌ء قلم به دست مي‌آيد در حالي كه بيان به آن شكل مطرح شده است.
از مقايسه‌ء اين آيات با يكديگر مي‌فهميم كه قرآن مجيد در روزگاري كه اصلاً قلمي در شبه جزيره‌ء عربستان وجود نداشته است، اهميت قلم را چگونه بيان فرمود. قرآن نامش «بيان الله» نيست بلكه نامش «كتاب الله» است و نامگذاري كتاب براي قرآن خيلي پر معني است.
منبع: چکامه های پژوهشی،نشریهء پویش،شمارهء اول.