آوای قلم

بیانات آیت الله مکارم شیرازی
در حوزه‌هاي علميه براي نويسندگي و نويسندگان دو آفت است كه هميشه من طلبه‌ي كوچك را رنج داده و مي‌دهد: آفت اول، آفت تعقيد است. متأسفانه هنوز هم معقد نوشتن و پيچيده بودن نوشته، نشانه‌ي فضل و دانش است. مي‌گويند: آقا شما چرا تفسير نمونه را به اين زبان ساده نوشته‌ايد؟ سطح علمي و شأن آن پايين مي‌آيد. هنوز اين مسأله هست و ما هم هميشه اين گناه را مرتكب شده‌ايم و از مرتكب شدن اين گناه هم پشيمان نيستيم. به عقيده‌ي آنان اگر عين بحثي را كه مرحوم علامه طباطبايي(ره) با تمام عظمتي كه داشت در آن‌جا نوشته است، با بيان ساده منعكس كنيد، ارزشمند نيست. اين نشانه‌ي فضل و دانش نيست، بايد نوشته پيچيده باشد!
سخنان و نوشته‌هاي امام(ره) بهترين شيوه‌ي عرضه مطالب بود، چرا الگو نباشد؟ آيا حتماً بايد نوشته پيچيده باشد؟ اين هنر است كه انسان چيزي بگويد كه همه بفهمند. شبهه‌ي «آكل و مأكول» را با آن پيچيدگي بتواند آن‌قدر بيان و نوشته‌ي خوبي داشته باشد كه همه بفهمند. اين هنر است و عيب نيست. اين مسأله‌ي پيچيده‌نويسي بايد از حوزه‌ها برچيده شود. سخنراني و نويسندگي در سطحي باشد كه همه بتوانند استفاده كنند.
آفت دوم، آفت تطويل است. تطويل و پرگويي در نوشته‌ها غوغا مي‌كند. بسياري از كتاب‌ها را به من بدهيد، من يك صفحه‌اش را در دو خط خلاصه مي‌كنم، بدون اينكه يك مطلب حذف شود. شما نوشته‌هاي علامه مجلسي(ره)، صاحب جواهر(ره) را ببينيد. صاحب جواهر، در حدود چهل و سه جلد كتابش را نوشته است. هر خط اين كتاب، مطلبي علمي است كه مي‌توان آن را در يك صفحه نوشت، ولي ايشان مقيد بودند كه نوشته‌ها پرمعني فشرده و بدون زوايد باشد. مگر طلبه چقدر عمر دارد كه از شش صفحه‌ي فلان تقريرات كه مطالعه مي‌كند، يك مطلب علمي ياد بگيرد؟ در شش صفحه بايد بیست تا مطلب علمي به دست آورد، نه يك مطلب.
اميدوارم اين سمينارها به طور وسيع‌تر و گسترده‌تر برگزار گردد و آثارش هم منتشر شود و حركتي در ميان نويسندگان علوم و معارف اسلامي پيدا شود تا بتوانند آن وظيفه‌اي را كه در اين عصر دارند، در برابر اسلام، قرآن و انقلاب در تمام زمينه‌ها ايفا كنند.
منبع: سامانه پویش، چکامه های پژوهشی،نشریه پویش شماره 1.

دیدگاه آیت الله مکارم شیرازی

براي قلم سه امتياز است كه در بيان نيست:
امتياز اول: باقي بودن. سخن فرار مي‌كند و نوشته باقي است و حديث معروف اميرمؤمنان علي(ع) چه تعبير جالبي است: «قيّدوا العلم بالكتابه» علم را نگذاريد فرار كند اما جلوگيري از فرار علم با نگارش است.
امتياز دوم: دقيق بودن نوشته. بيان دقيق نيست، ولي نوشته دقيق است. اگر كتاب «كافي» بنا بود با بيان در اين مدت هزار سال به دست ما برسد اكنون غير از آن چيزي كه «كليني(ره)» نوشته بود، به دست ما مي‌رسيد. هر كسي مطالبش را نقل به معنا مي‌كرد. ولي نوشته دقيق است.
امتياز سوم: عميق بودن. مطالب نوشته عميق است، در حالي كه سخن كم محتواست. نويسندگان گاهي يك ساعت فكر مي‌كنند و يك خط مي‌نويسند ولي سخن نمي‌تواند آن دقت را داشته باشد. از اين رو مصاحبه‌ها هيچ وقت ارزش اعلاميه‌ها را ندارد. اعلاميه‌ها با دقت نوشته شده است، سند است، بنابراين بقا، دقت و عمق، سه امتياز براي نگارش و نويسندگي است.

قلم و بيان در قرآن
قرآن مجيد درباره‌ء «بيان» جمله‌اي و دربار‌ه‌ء «قلم» هم جمله‌اي دارد. اگر آيات پيرامون قلم و بيان را كنار یکدیگر بگذاريم، استنباط جالبي از آن مي‌شود. وسيله‌ء انتقال علوم و معارف از نسل‌هاي گذشته به نسل‌هاي امروز و عامل ايجاد تمدن بشر، بيان و قلم بوده است و اگر اين دو وسيله از زندگي انسان حذف مي‌شد، نه علوم و معارفي باقي مي‌ماند و نه تمدن و اختراعات و اكتشافاتي. هركس در علوم و فنون زحمتي مي‌كشيد، سرانجام با مرگش آن دستاوردها دفن مي‌شد و چيزي به نام معارف و علوم و تمدن بشري باقي نمي‌ماند.
قرآن کریم وقتي از بيان، سخن مي‌گويد، مي‌فرمايد: «الرَّحْمنُ*عَلَّمَ الْقُرْآنَ*خَلَق اْلإِنْسانَ*عَلَّمَهُ الْبَيانَ»
در این آیه بلافاصله بعد از نعمت آفرينش، نعمت بيان را مطرح می کند. در آغاز بعثت پيغمبراكرم(صلی الله علیه و آله)، قرآن به اين مسأله اشاره مي‌كند: «اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذي خَلَقَ*خَلَقَ اْلإِنْسانَ مِنْ عَلَقٍ*اقْرَأْ وَ رَبُّكَ اْلأَكْرَمُ* الَّذي عَلَّمَ بِالْقَلَمِ *عَلَّمَ اْلإِنْسانَ ما لَمْ يَعْلَمْ». وقتي آيات قلم و آيات بيان را كنار هم مي‌گذاريم، متوجه مي‌شويم اسلام رسالت اصلي را براي قلم قائل شده است:
اولاً: در مورد قلم، كلمه‌ء «ربّ» آمده است و در مورد بيان كلمه‌ء «رحمان». رحمان اشاره به رحمت واسعه‌ء الهي است، اما تربيت، پرورش و تكامل در سايه‌ء صفت ربوبيت پروردگار است كه نسبت به قلم به كار رفته است «رَبُّكَ اْلأَكْرَمُالَّذي عَلَّمَ بِالْقَلَمِ». بنابراين چيزي كه جامعه را پرورش داده و تكامل مي‌بخشد، بيشتر مربوط به قلم است تا بيان و سخن.
درباره‌ء قلم، تكرارهايي كه قرآن مي‌كند (اقرأ، اقرأ) نشان دهنده‌ء اهميت بسيار قلم مي‌باشد در حالي كه درباره‌ء بيان تكراري به آن شكل نيامده است. از همه مهم‌تر اينكه درباره‌ء بيان مي‌گويد: «عَلَّمَهُ الْبَيانَ» بيان را به انسان ياد داد ولي در مورد قلم مي‌گويد: «الَّذي عَلَّمَ بِالْقَلَمِ».قلم جهت برطرف كردن جهل بشر، ابزار تعليم شد. «عَلَّمَ اْلإِنْسانَ ما لَمْ يَعْلَمْ» اكثريت مطلق علوم و دانش‌هاي بشري در سايه‌ء قلم به دست مي‌آيد در حالي كه بيان به آن شكل مطرح شده است.
از مقايسه‌ء اين آيات با يكديگر مي‌فهميم كه قرآن مجيد در روزگاري كه اصلاً قلمي در شبه جزيره‌ء عربستان وجود نداشته است، اهميت قلم را چگونه بيان فرمود. قرآن نامش «بيان الله» نيست بلكه نامش «كتاب الله» است و نامگذاري كتاب براي قرآن خيلي پر معني است.
منبع: چکامه های پژوهشی،نشریهء پویش،شمارهء اول.

پژوهشگرموفق، به دنیای پیرامون خود نگاهی موشکافانه و پرسشگرانه دارد.

 در قسمت تعریف پژوهش، اشاره ای به مسأله یابی کردم. در این قسمت می خوام را ههای مسئله یابی را براتون بیان می کنم.

1. مسائل ذهنی محقق 

گاهی اوقات شما با توجه به مطالعات مستمر  و جدی خود، در باب یک موضوع، به مجهولاتی بر می خورید که جواب آنها را با سؤال پرسیدن از دیگران پیدا نمی کنید، بلکه فقط باید در قالب یک کار پژوهشی به جواب برسید.

2. مراجعه به اهل تخصص و کارشناسان هر رشته یکی دیگر از راهها ی مسئله یابی است.

متخصصین هر رشته به علت مطالعات و تحقیقات گسترده ای که در رشته خود دارند می توانند ایده هایی نو و قابل پژوهش را در اختیار شما قرار دهند.

3. مراجعه به متون علمی و مجلات تخصصی: 

وقتی به  متون علمی و مجلات تخصصی مراجعه کنید با انبوهی از مقالات و تحقیقات انجام شده مواجه می شوید. اما چطور به مسئله برسیم؟ 

ادامه دارد؟؟